लहान मुलांमध्ये नैराश्य (Depression) ओळखणे थोडेसे कठीण असते, कारण त्यांची भावनिक अभिव्यक्ती प्रौढांप्रमाणे स्पष्ट नसते. मात्र काही लक्षणे आणि वागणुकीतील बदल यावरून नैराश्य ओळखता येते.
लहान मुलांमधील नैराश्याची सामान्य लक्षणे:
- वागणुकीत बदल:
- अचानक शांत किंवा चिडचिडे होणे.
- मित्रांपासून किंवा घरच्यांपासून दूर राहणे.
- खेळ, चित्रकला किंवा इतर आवडत्या गोष्टीत रस कमी होणे.
- भावनिक लक्षणे:
- लहानशा गोष्टींवर रडणे किंवा निराश वाटणे.
- कायम दु:खी किंवा अस्वस्थ वाटणे.
- कमी आत्मविश्वास आणि स्वतःविषयी नकारात्मक भावना.
- शारीरिक तक्रारी:
- पोटदुखी, डोकेदुखी यासारख्या वारंवार तक्रारी, ज्याला वैद्यकीय कारण सापडत नाही.
- झोपेच्या सवयी बदलणे – खूप झोप येणे किंवा झोप न येणे.
- भूक कमी होणे किंवा वाढणे.
- शालेय कार्यप्रदर्शनात घट:
- अभ्यासात रस नसणे.
- शाळेतील कामे पूर्ण न करणे किंवा परिणामकारकता कमी होणे.
- शाळेत जाण्यास टाळाटाळ करणे.
- सामाजिक लक्षणे:
- मित्रांशी भांडणे किंवा समाजात मिसळण्यास नकार देणे.
- एकटे राहणे पसंत करणे.
- अती विचार आणि चिंता:
- सतत चिंता वाटणे किंवा भीती वाटणे.
- भविष्यासाठी अती विचार करणे किंवा भीती वाटणे.
- आत्महानीची लक्षणे (Severe Cases):
- आत्महानीसाठी विचार करणे किंवा प्रयत्न करणे (अत्यंत दुर्मिळ पण महत्त्वाचे).
- “मी निरुपयोगी आहे” किंवा “माझ्यामुळे काहीच बदलणार नाही” असे बोलणे.
पालक आणि शिक्षकांनी काय करावे?
- मुलांशी संवाद साधा:
– त्यांच्या भावना जाणून घेण्याचा प्रयत्न करा.
– विश्वास आणि प्रेमाचे वातावरण तयार करा. - रोजची दिनचर्या ठरवा:
– मुलांना ठराविक वेळेवर झोपायला आणि उठायला लावा.
– त्यांना आवडणाऱ्या गोष्टी करण्यास प्रोत्साहन द्या. - शालेय शिक्षकांशी चर्चा करा:
– शाळेत काही बदल जाणवत असल्यास शिक्षकांशी बोलून मुलाचे निरीक्षण करा. - व्यावसायिक मदत घ्या:
– मानसिक आरोग्य तज्ञ, समुपदेशक किंवा बाल मानसोपचार तज्ञाची मदत घ्या. - प्रोत्साहन आणि सकारात्मकता:
– मुलांच्या छोट्या यशांचे कौतुक करा.
– त्यांना स्वावलंबी आणि आत्मविश्वासी बनवण्यासाठी प्रोत्साहन द्या.
लहान मुलांमधील नैराश्य वेळीच ओळखल्यास आणि योग्य उपचार घेतल्यास त्यांना आनंदी आणि निरोगी आयुष्य जगता येते.